Sigorta Olmadan Çalışan Çalışanın Hakları Nelerdir?

Özel sektörde yaygın olarak işveren ve çalışan arasında görülen sorunların başında sigortasız çalışma ya da sigortalı çalıştığı halde primlerinin doğru şekilde ödenmemesi gelmektedir. Bu durumda sigortasız ya da primleri ödemeden çalışanların talep edecekleri birtakım hakları bulunmaktadır.

Sigortasız Çalışanların Yapabilecekleri

İlgili İş Kanunu çerçevesinde sigortasız işçi çalıştırmak yasak olup birtakım idari yaptırımlar söz konusudur. Ancak 2020 yılı itibariyle, özellikle salgın neticesinde görülen ekonomik zorluklar gerekçesiyle, yaklaşık 4 milyon kişi sigortasız çalıştırılmaktadır. Özellikle işyerleri küçüldükçe sigortasız çalışan sayısında da artış olduğu gözlemlenmektedir. Ancak ilgili mevzuat gereğince bu durum iş kanunu kapsamında suç olup işverenlere ciddi yaptırımları ön görmektedir.

İşveren, çalışanın daha ilk gününden itibaren sigortaya girişini yaptırması gerekmektedir. Özellikle birkaç gün geçerek, daha sonra sigorta girişinin yapılması durumunda da işverenler yaptırımlara maruz kalabilirler. Bu yüzden çalışanlar işe başlamadan önce sigorta durumlarını mutlaka öğrenmek zorundadırlar. Sigortasız çalışma bu kapsamda temel olarak ikiye ayrılabilmektedir. İlki, çalışma esnasında sigortanın yapılmamasıdır. Bu durumda yani çalışırken sigortanın yapılmaması halinde, çalışan hangi ilde bulunuyorsa, il SGK müdürlüğüne başvuruda bulunmalıdır. Başvuru yazılı olarak yapılmalı ve sigortasız çalıştığının da tespit edilmesi gerekmektedir.

SGK İnceleme Başlatıyor

Sigortasız çalışanın SGK’ya yapacağı başvuru sonucunda SGK tarafından ilgili işyeri hakkında soruşturma başlatılmaktadır. Koronavirüs salgını gerekçesiyle soruşturmalar ve işyeri denetimlerine ara verilmişti ancak yakın zamanda SGK tarafından yapılan açıklamada denetimlerin tekrar başladığı açıklandı. Bu bakımdan yapılan başvuru sonrasında, SGK tarafından görevlendirilen müfettişler işyerine gelerek inceleme yapacaklardır. İnceleme esnasında işyerinde çalışan bulunuyorsa, karara varmak daha kolay olmaktadır. Eğer kişi uzun zamandır işyerinde sigortasız olarak çalışıyorsa bu durumda da müfettişler hem diğer çalışanların beyanlarını hem de gereken diğer delilleri dikkate alarak çalışmaya başlanan günden itibaren sigorta girişinin yapılması gerektiğine karar vereceklerdir. Ayrıca böylesi bir denetim sırasında sadece başvuru yapan çalışan için değil, diğer sigortasız çalışanlar bulunuyorsa onlar hakkında da işlem yapılacaktır.

Sigortasız İşçinin Hakları

Sigortasız olarak çalışmanın diğer bir boyutu da işyerinden ayrılmış olmak kısmında kendisini göstermektedir. Başka bir deyişle bir süre işyerinde sigortasız çalışıldığı halde daha sonra ayrıldıktan sonra sigorta hakkının talep edilmesi durumudur. Bu durumdaki çalışanlar, çalıştıkları ve ayrıldıkları işyerinden beş yıl içinde hak talebinde bulunabilmektedirler. Ancak bunun için tespit davasının açılması gerekmektedir. Bu durum ise biraz zahmetli olabilmektedir. SGK tarafından görevlendirilecek müfettişler öncelikle işyerindeki ücret, işe giriş ve çıkış kayıtları gibi birtakım belgeleri inceleyerek hangi tarih aralığında çalışıldığını evrak üzerinden tespit etmek durumdalar.

Bu durumda çalışana ait herhangi bir ödeme banka yolu ile yapılmamışsa, yani ücret elden ödenmişse, durumun ispat edilmesi daha da zor bir hale gelmektedir. Böylesi bir durumda sadece diğer çalışanların tanıklıkları ile müfettişler karara varamamaktadır. Çünkü sadece çalışan şikayeti ile geriye dönük sigortalılık mümkün değildir. Kararın verilmesi için hizmet tespiti davası açılması gerekmektedir. Hizmet tespiti davası açmak için ise ilk olarak SGK’ya yazılı bildirimde bulunarak, sigortasız şekilde çalışılan tarihler bildirilmelidir. Daha sonra SGK 60 gün içerisinde inceleme başlatacak ve karara varacaktır. Eğer yapılan inceleme sonucunda işyerinde çalışıldığına dair karara varılırsa, bu durumda geriye dönük sigortalılık başlangıcı yapılabilmektedir. Fakat SGK tarafından görevlendirilenler bu süre içinde çalışmaya dair herhangi bir kanıt bulamazlarsa, bu durumda İş Mahkemesi’ne başvuru yaparak gerekli belgeler ve tanıklar ile işyerinde çalışıldığına ve sigorta primlerinin ödenmediğine ve sigorta girişinin yapılmadığına dair dava açılması gerekiyor.

Sigortasız Çalışılan Günler Nasıl Sigortalı Sayılır?

SGK İşten Çıkış Kodları, Çıkış Kodumu Nasıl Öğrenirim ?

SGK İdari Para Cezası Sorgulama ve Ödeme Nasıl Yapılır?